იუტლანდის ბრძოლა (ნაწილი მეორე)

   თავად იუტლანდის ბრძოლა ორ ეტაპად წარიმართა: თავიდან ის სახაზო კრეისერების სწრაფმდინარე შეტაკებით დაიწყო, რომელსაც მალევე მოჰყვა დრედნოუტთა დუელიც. თითოეულ ეტაპზე საერთო ბრძოლა რამდენიმე წვრილ, მაგრამ გააფთრებულ შერკინებად იშლებოდა. ადმირალი ჰიპერი, რომლის მოქმედებაც, განსხვავებით ამ ბრძოლაში მონაწილე ყველა სხვა ინგლისელი და გერმანელი ადმირლის მოქმედებისაგან, ფაქტიურად ეტალონური გახლდათ, ჭეშმარიტებისაგან არცთუ მთლად შორს იყო, როდესაც ბრძოლის შენელების ერთ-ერთ მომენტში თავის შტაბს უთხრა: ”მზად ვარ სანაძლეო დავდო, რომ სამხედრო-საზღვაო აკადემიის სწავლული ვირთხები თავის მტვრევას მოჰყვებიან იმის მისახვედრად, თუ რას ვფიქრობდით. არაფერსაც არ ვფიქრობდით. ფიქრის დრო არ იყო”.

    მოწინააღმდეგეები ერთმანეთს კინაღამ ასცდნენ. ბიტიმ ბრძანება მიიღო, ჰორნს-რიფთან მდებარე დანაღმული ველებიდან 100 მილის მანძილზე დაშორებულ წერტილში მისულიყო. თუკი 14 საათისათვის ის მოწინააღმდეგეს ვერ აღმოაჩენდა, ჩრდილოეთისაკენ უნდა შემობრუნებულიყო და ჯელიკოს უნდა შეერთებოდა, რომელიც მას 65 მილის მოშორებით დაელოდებოდა.

    ბიტი დანიშნულ პუნქტში მივიდა და 8 მილით წინ მსუბუქი კრეისერების რაზმი გაგზავნა, რომლებმაც მოწინააღმდეგე ვერ აღმოაჩინეს. რა გაეწყობოდა: ძებნა შეწყდა და ბიტიმ ბრძანება გასცა, ჩრდილოეთისაკენ შებრუნებულიყვნენ. ჰიპერის კრეისერები კი ამ დროს აღმოსავლეთით, სულ 40 მილში იმყოფებოდნენ, რომლებსაც სამხრეთით, კიდევ 50 მილის დაშორებით მიჰყვებოდა შეერი მთავარი ძალებით. ჰიპერსა და ბიტის შორის, ღია ზღვაში კი პაწაწკინტელა დანიური გემი ”ნ. ი. ფიორდი” მიდიოდა, რომელზეც აზრადაც კი არავის მოსდიოდა, თუ სად ამოყვეს თავი და რომ ისტორიაში უდიდესი საზღვაო ბრძოლა სწორედ ამ გემის გამო დაიწყებოდა.

    14 საათზე, როდესაც ბიტი ძებნის ზონის უკიდურეს აღმოსავლეთ წერტილს უახლოვდებოდა, ჰიპერის ესკადრის თანმხლები ძალების დასავლეთის ფრთის შემედგენლობაში შემავალმა მსუბუქმა კრეისერმა ”ელბინგმა” (SMS Elbing) დანიელი შენიშნა და მის დასაკავებლად და დასაკითხად ორი ნაღმოსანი გაგზავნა. ამ დროს კი ბიტის სახაზო კრეისერების თანმხლები ძალების აღმოსავლეთ ფრთის შემადგენლობაში შემავალმა მსუბუქმა კრეისერმა ”გალათეამ” (HMS Galathea), რომელმაც საფლაგმანო ”ლაიონის” ანძაზე აფრიალებული ჩრდილოეთისაკენ წასვლის სიგნალი ვერ შენიშნა და აღმოსავლეთისაკენ განაგრძობდა სვლას, 14 საათსა და 10 წუთზე შენიშნა ”ნ. ი. ფიორდი”, რომელიც ღია ზღვაში, კვამლის ქვეშ იდგა გაუნძრევლად. ეს უკვე საინტერესო იყო: ბრიტანული კრეისერი დანიელს მიუახლოვდა სიტუაციის გამოსარკვევად და ამ დროს ”ნ. ი. ფიორდის” უკნიდან ერთბაშად გამოვარდა ორი ნაღმოსანი. ”გალათეას” მეთვალყურეებმა მათში დაუყოვნებლივ ამოიცნეს გერმანული ხომალდები: კრეისერზე საბრძოლო განგაში გამოაცხადეს (როგორც მრავალი ათეული წლის განმავლობაში, ამის მაუწყებელი ახლაც ბუკის სიგნალი იყო), სვლა 28 კვანძამდე გაზარდეს და ცხვირის 152 მმ-იანი ქვემეხიდან ცეცხლი გახსნეს.

    სულ რამდენიმე წუთში ”გალათეა” იძულებული გახდა, მოწინააღმდეგის დევნა შეეწყვიტა: ჰორიზონტზე გერმანელთა ორი მსუბუქი კრეისერი გამოჩნდა, რომლებმაც დაუყოვნებლივ გახსნეს ცეცხლი და ”ელბინგის” პირველივე ჭურვები ბრიტანელის ხიდურის მახლობლად გასკდა.

    ”გალათეამ” სვლა კიდევ გაზარდა და ჩრდილო-აღმოსავლეთისაკენ წავიდა, თანაც დაუყოვნებლივ გაგზავნა შეტყობინება მოწინააღმდეგის აღმოჩენის შესახებ. სანამ მასზე ცნობას დაშიფრავდნენ, სანამ ”ლაიონზე” გაგზავნიდნენ, შემდეგ სანამ ისევ გაშიფრავდნენ, ჩაიწერდნენ და ბიტის მიუტანდნენ, 12 წუთი გავიდა. 14 საათსა და 30 წუთზე ბრიტანეთის ფლოტში ჩაის სმა იწყება და 14:31-ზე მოსულმა ”გალათეას” შეტყობინებამ ეს მშვიდობიანი საქმიანობა დაუყოვნებლივ შეწყვიტა. გაისმა საბრძოლო განწესით გათვალისწინებულ პოსტებზე დაუყოვნებლივ განლაგების გამყივანი ბრძანება, რასაც თითქმის მაშინვე მოჰყვა ბიტის განკარგულებაც: ”შეცვალეთ კურსი! მიმართულება - სამხრეთ-აღმოსავლეთი!” - ადმირალს მოწინააღმდეგისათვის მათი ბაზებისაკენ უკანდასახევი კურსის გადაჭრა სურდა.

    ”გალათეამ” შეტყობინება რადიოთი გადასცა, თუმცა ხომალდები ერთმანეთის მხედველობის არეში იმყოფებოდნენ და ამისათვის სასიგნალო ალმების გამოყენება უფრო ლიგიკური იქნებოდა. საერთოდ, ინგლისელები ერიდებოდნენ მიმღებებისა და გადამცემების ბრძოლისას გამოყენებას: აპარატები ჯერ კიდევ არასაიმედო იყო, კონტაქტები ხშირად სცილდებოდა ერთმანეთს, მავთულები წყდებოდა, ნათურები იმსხვრეოდა. მცირეოდენი რყევაც კი საკმარისი იყო, რომ ისინი მწყობრიდან გამოსულიყო - ამისათვის საკუთარი ზალპებიც კი კმაროდა. ამიტომ ბიტის ბრძანებები ესკადრას იუტლანდის ბრძოლაში ალმებით გადაეცემოდა. თუმცა ადმირლის საფლაგმანო ”ლაიონის” ფოკ-ანძის კონსტრუქცია ამისათვის სავსებით გამოუსადეგარი აღმოჩნდა: ფალები ისე იყო დაჭიმული, რომ სიგნალი დიდი წვალებით იკითხებოდა, თანაც ალმები მილებიდან ამომავალ შავ კვამლში ჩაიძირა - ბიტიმ ხომალდის ქვაბებში ორთქლის წნევის მაქსიმუმამდე გაზრდა ბრძანა.

   აღწერილი მოვლენის სამწუხარო შედეგმაც არ დააყოვნა: ევან-ტომასმა (ალამი - ”ბარჰემზე”), რომელიც ბიტის შენაერთში შემავალ ოთხ ზედრედნოუტს მეთაურობდა, ”ლაიონის” ანძაზე აფრიალებული სამხრეთ-სამხრეთ-აღმოსავლეთისაკენ შემობრუნების მაუწყებელი სიგნალი ვერ შენიშნა და, რაკი სერ ჰიუ არ განეკუთვნებოდა იმ მეთაურთა რიცხვს, რომლებიც შინაგანად გრძნობენ თავიანთი სარდლის ყოველ მანევრს და ბრძანების მიუღებლადაც კი ასევე იქცევიან, ზედრედნოუტების ესკადრა წინანდელი კურსით განაგრძობდა სვლას. არ უშველა ”ლაიონის” მიერ სიგნალის გამეორებამ და იგივე ბრძანების პროჟექტორით გადაცემამაც: სახაზო ხომალდების 5-ე ესკადრა ჯიუტად არ ცვლიდა კურსს (შემდგომმა შემოწმებამ ცხადყო, რომ ფლაგმანის სიგნალები ”ბარჰემის” სავახტო ჟურნალში რეგისტრირებულიც კი არ იყო). სანამ ზედრედნოუტებზე შეცდომას მიხვდნენ, სანამ მობრუნების მანევრს ასრულებდნენ და სანამ ახალ კურსზე დგებოდნენ, 6 წუთი გავიდა და ასე საჭირო 381 მმ-იანი ქვემეხებით შეიარაღებული ოთხი უახლესი, უძლიერესი და ყველაზე სწრაფმავალი სახაზო ხომალდი ბიტის შენაერთს 10 მილით ჩამორჩა. ბრძოლა მათ გარეშე დაიწყო.

    შერკინების სულ საწყის ფაზაში გერმანელები გაცილებით შეწყობილად მოქმედებდნენ. 14:27-ზე, ”ელბინგიდან” ”გალათეასთან” შეტაკების დაწყების შეტყობინების მიღებიდან ზუსტად 1 წუთში, ჰიპერმა თავისი სახაზო კრეისერები ვესტ-ზუიდ-ვესტზე შეაბრუნა და  მოწინააღმდეგის შესახვედრად დაიძრა. როგორც კი ეს მანევრი შენიშნეს, ჰიპერის რაზმის თანმხლებმა მსუბუქმა კრეისერებმა და ნაღმოსნებმაც დაუყოვნებლივ მიბაძეს ფლაგმანს (შეადარეთ ევან-ტომასის მოქმედებას!) და ახალ კურსზე დადგნენ. გერმანული და ბრიტანული სახაზო კრეისერები, რომლებიც ჯერ კიდევ ვერ ხედავდნენ ერთმანეთს, შემხვედრი კურსებით, სამხრეთის მიმართულებით მოძრაობდნენ: იქ, სადაც შეერის დრედნოუტები იმყოფებოდნენ. ინგლისელებმა უპირატესობის კარგვა იწყეს: ჰიპერმა იცოდა, საით მიდიოდა, ბიტიმ კი - არა.

    თითქოსდა ლოგიკურია დასკვნა: ”გალათეას” შეტყობინების მიღებისთანავე გაცემულ ბრძანებებს ბიტის კიდევ ერთი - სერიოზული შორი დაზვერვის ჩატარების ბრძანებაც უნდა დაემატებინა. ამ საქმისათვის მის ესკადრაში, გარდა უამრავი მსუბუქი კრეისერისა და საესკადრო ნაღმოსნისა, ავიატრანსპორტი ”ენგადაინიც” (HMS Engadine) შედიოდა, მაგრამ ადმირალი მხოლოდ იმით შემოიფარგლა, რომ ”ენგადაინს” უბრძანა, ორადგილიანი ჰიდროთვითმფრინავი გაეშვა საპატრულოდ. ზღვა მშვიდი იყო, მაგრამ ღრუბლები დაბლა იწვა და დაუბრკოლებლად აფრენილი ჰიდროპლანის პილოტს, ლეიტენანტ ფრედერიკ რატლანდს (მოგვიანებით მას ”იუტლანდელი რატლანდი” (Ruthland from Jutland) უწოდეს) დაბალ სიმაღლეზე მოუწია ფრენა. ჩრდილოეთისაკენ გაფრენილი ჰიდროპლანიდან მფრინავებმა მხოლოდ გერმანელთა მსუბუქი კრეისერები და ნაღმოსნები აღმოაჩინეს, საიდანაც მათ ტყვიამფრქვევების ცეცხლი გაუხსნეს, თუმცა - უშედეგოდ. სამაგიეროდ თვითმფრინავიდან მთელი ინფორმაცია ”ენგადაინზე” გადასცეს. ბიტიმდე კი ეს ძვირფასი ცნობები არ მივიდა: ”ენგადაინის” რადისტმა გაჭირვეულებული რადიოგადამცემი ვერაფრით მოარჯულა. მალე ჰიდროპლანზე ბენზინის მილი გაწყდა, მაგრამ რატლანდმა დაზიანებული თვითმფრინავი ავიატრანსპორტის ახლომახლო, წყალზე დასვა, გაწყვეტილი მილიც გადააბა და ის იყო, ისევ ასაფრენად დააპირა წასვლა, რომ ”ენგადაინიდან” მიახლოების ბრძანება მიიღო. ჰიდროპლანი ტრანსპორტზე აიყვანეს - მისი სამსახური აღარ იყო საჭირო: მსუბუქი ძალებით დაცულმა მოქიშპე სახაზო კრეისერებმა ერთმანეთი დაინახეს. აი, სულ ეს იყო ავიაციის წვლილი იუტლანდის ბრძოლაში.

    დასავლეთისკენ ჰორიზონტი უფრო უკეთ ჩანდა, ვიდრე აღმოსავლეთისკენ, სადაც ნისლი იყრებოდა და ბიტისაგან აღმოსავლეთ-ჩრდილო-აღმოსავლეთით 11 მილში მყოფმა ჰიპერის ესკადრამ 15:20-ზე ჩრდილო-დასავლეთის კურსზე მყოფი მოწინააღმდეგე დაინახა. ”დერფლინგერის” მთავარი არტილერისტი ფონ ჰაზე იგონებდა: ”შავი ურჩხულები, ექვსი მაღალი, კეთილად ანაგი გიგანტი ორ კოლონად მოდიოდა. ისინი ნათლად იხატებოდნენ ჰორიზონტზე და თვით ასეთი დისტანციიდანაც კი მძლავრად და მასიურად გამოიყურებოდნენ. ჩვენს წინ მიმავალი ჩვენი ფლაგმანი ”ლუტცოვი” შებრუნდა და კურსი სამხრეთისაკენ აიღო. მოწინააღმდეგემაც განახორციელა მანევრი და ჩვენი გზის გადასაჭრელად წამოვიდა. ადმირალ ფონ ჰიპერის (თუმცა ”ფონი” ჰიპერი მხოლოდ იუტლანდის ბრძოლის შემდეგ გახდა. - ავტ.) ჩანაფიქრი ცხადი იყო: მან ინგლისელთა სახაზო კრეისერებთან ბრძოლაში ჩაბმა გადაწყვიტა, მაგრამ ჯერ მათი მიტყუება სურდა ჩვენს მთავარ ძალებთან”.

    ამ მოვლენიდან სულ რამდენიმე კვირით ადრე ბიტი სწორედ ჰიპერის კრეისერებთან შეხვედრას ნატრობდა და ახლა, როდესაც ნატვრა აუსრულდა, შანსის ხელიდან გაშვება აღარ ისურვა: მან თავის სახაზო კრეისერებს სვლის მაქსიმუმამდე - 25 კვანძამდე გაზრდა უბრძანა, სახაზო კრეისერების 2-ე ესკადრის სარდალს რეარ-ადმირალ სერ უილიამ პეკინჰემს (ალამი - ”ნიუ ზილენდზე”) კი 1-ლი ესკადრის შემდეგ უბრძანა მწყობრში ადგილის დაკავება. თავად 1-ლ ესკადრას, რომელსაც რეარ-ადმირალი სერ ოსმონდ დე ბროკი მეთაურობდა (ალამი - ”პრინსეს როიალზე”), სათავეში საფლაგმანო ”ლაიონი” ჩაუდგა. როგორც კი პეკინჰემის ხომლადებმა კილვატერულ მწყობრში მითითებული ადგილები დაიკავეს, ბიტიმ ახალი ბრძანება გასცა: ხომალდებმა კურსი 100 გრადუსით იცვალონ - მოწინააღმდეგის გეზის გადასაჭრელად. ამასობაში ევან-ტომასის დრედნოუტები გამალებით ცდილობდნენ ძირითადი კოლონის დაწევას, მაგრამ ჯერ კიდევ შორს იყნენ.

    ჰიპერის მანევრი უფრო მარტივი იყო: მან იცოდა, რომ ინგლისელთა მთავარი კალიბრი უფრო შორსმსროლელი იყო, ვიდრე - მისი კრეისერებისა და ბიტის ხომალდებთან მიახლოება დიაგონალურად დაიწყო. გერმანული სახაზო კრეისერები თავიანთი ფლაგმანის მანევრს მიჰყვნენ და მოწინააღმდეგის ქვემეხებისადმი ასევე მახვილი კუთხე დაიჭირეს. 15:48-ზე, როდესაც ”ლუტცოვს” 18-კვანძიანი სიჩქარე ეჭირა (შესაფერისი სისწრაფე გამიზნული ცეცხლის წარმოებისათვის), ფლაგმანი ბიტის ესკადრას 15 ათას იარდამდე დაუახლოვდა, მის ანძაზე სათანადო სიგნალი აფრიალდა და გერმანელთა ხუთივე სახაზო კრეისერმა თითქმის ერთდროულად გახსნა ცეცხლი შეწყობილი ზალპებით.

    ბიტი თითქმის 180 გრადუსით შემობრუნდა და კურსი ჰიპერის ხომალდების პარალელურად აიღო. რასაკვირველია, დიდი სიჩქარით მიმავალი ინგლისური სახაზო კრეისერებისათვის ასეთი რთული მანევრის სწრაფად და ზუსტად დასრულება საკმაოდ ძნელი აღმოჩნდა და მოწინააღმდეგის ცეცხლს ისინი იშვიათად და არაზუსტად პასუხობდნენ. თავის მხრივ არც გერმანელებს გამოუჩენიათ თავი ზუსტი სროლით, რაც საკვირველიც კი გახლდათ: ჰოჰზეეფლოტეს გარდამავალი საარტილერიო პრიზის თითქმის მუდმივ მფლობელ ”დერფლინგერს” მთელი 4 წუთი დასჭირდა, რათა ”პრინსეს როიალზე” გამიზვნა დაემთავრებინა. ”დისტანციის გამოთვლაში ასეთ სერიოზულ შეცდომას იმით ვხსნი, რომ ჩვენი მანძილმზომები სრულიად ამოვარდნენ რიტმიდან მტრის მონსტრების ხილვით გამოწვეული პირველი შთაბეჭდილებისაგან. თითოეული მათგანი ოკულარში მოწინააღმდეგის 23-ჯერ გადიდებულ ხომალდს ხედავდა! პირველ წუთებში ისინი მტრის ხომალდების გარეგნობით იყვნენ მონუსხულნი” - წერდა ფონ ჰაზე.

    საარტილერიო დუელის დაწყების თითქმის ერთდროულად გერმანულმა კრეისერებმა 180-გრადუსიანი ”ერთიმეორის მიყოლებით მობრუნება” შეასრულეს. ახლა ორივე ესკადრა პარალელური კურსით მოძრაობდა პირდაპირ შეერის დრედნოუტების შემხვედრი მიმართულებით, რომლებიც თანდათან უახლოვდებოდნენ ბრძოლის ადგილს. ჰიპერის ეს მანევრი არანაკლები მოხდენილობითა და სიზუსტით იქნა შესრულებული, ვიდრე ეს ადმირალ ტოგოს ხომალდებმა გააკეთეს ცუსიმის ბრძოლაში. იოლი არითმეტიკა გახლდათ: ჰიპერისა და ბიტის ესკადრების 26-კვანძიანი სვლისა და ჰოჰზეეფლოტეს მთავარი ძალების 15-კვანძიანი სიჩქარის პირობებში გერმანელ ადმირალს სულ 1 საათი დასჭირდებოდა, რათა ბრიტანული ესკადრა ღია ზღვის ფლოტის მთავარი კალიბრის სამიზნეებქვეშ მიეყვანა. დაიწყო ”სირბილი სამხრეთისაკენ” - იუტლანდის ბრძოლის საწყისი ფაზა.

    გერმანული კრეისერებიდან გამოსროლილმა ჭურვებმა ერთ-ერთ ინგლისელ ოფიცერს ”უზარმაზარი ლურჯი ბოთლები” მოაგონა: ”გეგონება, პირდაპირ შენი თვალისკენ მოფრინავენო. მაგრამ ისინი ზღვაში ცვიოდა და ან ფეთქდებოდნენ, ანდა, რიკოშეტით ასხლეტილნი, ჰაერში ტრიალ-ტრიალით სადღაც იქით აგრძელებდნენ ფრენას”.

    15:52-ზე, სროლის დაწყებიდან 4 წუთში, ”მოლტკედან” გამოსროლილი ჭურვი ”ტაიგერის” ნახევარბაკზე აფეთქდა და მანძილმზომი გაანადგურა. მერე კი დაიწყო: ორი 280 მმ-იანი ჭურვი ”ტაიგერის” ცხვირის მთავარი კალიბრის კოშკებს მოხვდა და სროლის ტემპი ორჯერ შეამცირა. 15:56-ზე კიდევ ერთი ჭურვი მის ტრიუმში აფეთქდა და ორთქლის მაგისტრალი გაგლიჯა: საქვაბე განყოფილების ეკიპაჟს ხომალდის სვლის შენარჩუნება განუზომელი შრომის ფასად დაუჯდა. შემდეგი 7 წუთის განმავლობაში ”ტაიგერს” ”მოლტკედან” ნასროლი კიდევ 5 ჭურვი მოხვდა.

    ამასობაში ჰაზეს ბიჭებიც მოეგნენ გონს და საქმეს სერიოზულად შეუდგნენ: ”დერფლინგერის” ერთი 305 მმ-იანი ჭურვი ”პრინსეს როიალის” ცხვირის კოშკს მოხვდა, მეორე კი ტრიუმში გასკდა და სამანქანო განყოფილების მართვის პოსტი 20 წუთით გამოიყვანა მწყობრიდან - ”პრინსესის” კურსზე შენარჩუნება უკიდურესად გაძნელდა. ”დერფლინგერის” არტილერისტები კი უკვე ეშხში შევიდნენ და მიღწეულით დაკმაყოფილება აღარ ისურვეს: ახალმა ზალპმა ბრიტანული კრეისერის ცხვირზე მეორე კოშკიც დააზიანა და ფოკ-ანძა და საკვამლე მილი გახვრიტა.

    ფლაგმანთა დუელში ბიტის ”ლაიონსაც” მძიმე დღე აყარა ჰიპერის ”ლუტცოვმა”: ჯერ კიდევ ცეცხლის გახსნის პირველივე წუთებში მიიღო ბრიტანულმა კრეისერმა ”ლუტცოვის” ორი ჭურვი, რომელთაგან ერთმა მაშველი კანჯო აქცია ნაფოტებად, მეორემ კი გემბანს შესამჩნევი კვალი დაამჩნია - დაზიანებები უმნიშვნელო იყო. არც მესამე ჭურვს მიუყენებია ფატალური ზარალი ”ლაიონისათვის” - ის ჯავშანგამტანი არ აღმოჩნდა: ბრიტანული კრეისერს კვლავ უღიმოდა ბედი. მაგრამ მეოთხე ჭურვმა ინგლისელთა ფლაგმანი აღარ დაინდო. მოვუსმინოთ ”ლაიონის” სავახტო ოფიცერს, რომელიც ცეცხლს ადევნებდა თვალყურს, როდესაც ხიდურზე გასისხლიანებული, საზარლად დამწვარი და მთლიანად გაყრუებული სამეფო საზღვაო ქვეითი ჯარის სერჟანტი ავიდა: ”მე მას ვკითხე, რაში იყო საქმე. მან ძლივსგასაგონად ამოიხრიალა: ”კოშკი Q დანგრეულია. მთელი მისი გათვლა დაღუპულია. ჩვენ საარტილერიო სარდაფი ჩავძირეთ”. ხიდურიდან ხომალდის შუაწელს გადავხედე. კოშკის შეჯავშნული სახურავი მილივით იყო დახვეული და სარდინების გახსნილ ქილას წააგავდა. ხახადაღებული ნახვრეტიდან კი ბოლქვებად ამოდიოდა მსუქანი ყვითელი კვამლი. საკვირველია, რომ ეს ყველაფერი ბიტის საბრძოლო პოსტიდან სულ რამდენიმე იარდში მოხდა, მაგრამ აფეთქება ხიდურზე არავის გაუგონია”.

    ”ლაიონს” იგივე უბედურება დაატყდა თავს, რაც თავის დროზე ”ზაიდლიცმა” გადაიტანა დოგერ-ბანკის ბრძოლაში. იმ შეტაკებაში ”ლაიონის” 343 მმ-იანმა ჭურვმა გერმანული კრეისერის კიჩოს კოშკის ბარბეტი გახვრიტა და ალმა ელვისსისწრაფით მოიცვა კიჩოს ორივე კოშკისათვის განკუთვნილი თითქმის 6 ტონა ჭურვები. ორი კოშკის 165-კაციანი მომსახურე პერსონალიდან 159 ადგილზევე დაიღუპა, უამრავი ჭურვითა და დენთის ქობინით სავსე საარტილერიო სარდაფები კი აფეთქებას მხოლოდ ხომალდის მთავარი ზემდეგის საარაკო გმირობამ გადაარჩინა: კიჩოს კოშკების სარდაფების ჩასაძირი სარქველების შტურვალები ცეცხლისაგან სიწითლემდე იყო გახურებული, მაგრამ ზემდეგმა ისინი საკუთარი ხელებით მაინც გახსნა და ეს ხელები ზედვე შეატოვა კიდეც. წყალმა სარდაფებში იხუვლა, ჩაძირა ისინი და ”ზაიდლიცი” გადარჩა: ზემდეგის ზღაპრული თავგანწირვა რომ არა, საარტილერიო სარდაფებში შეღწეული ხანძარი მთელს ხომალდს ჰაერში აისროდა და მოლეკულებად დაშლიდა.

    მომხდარიდან გერმანელებმა სათანადო დასკვნები გააკეთეს და საარტილერიო კოშკებისა და სარდაფების კონსტრუქციული ხარვეზი ყველა თავიანთ დრედნოუტზე გამოასწორეს: სარდაფები ორმაგი ჰერმეტიული კარებით აღჭურვეს, რომლებიც სროლის დაწყებისთანავე ყრუდ იგმანებოდა. ინგლისელებს კი მსგავსი სახიფათო მოხვედრა მანამდე გადახდილ არცერთ ბრძოლაში არ მიუღიათ და ასეთი აფეთქებების ბუნებასა და შესაძლო შედეგებზე არავითარი წარმოდგენა არ ჰქონდათ.

    ... ამგვარად, როდესაც ”ლაიონს” ”ლუტცოვის” ნასროლი ეს საბედისწერო ჭურვი მოხვდა, აფეთქების ალი კოშკის ცენტრალური შახტით პირდაპირ საარტილერიო სარდაფში დაეშვა, სადაც უეჭველად ხანძარი მოხდებოდა, რასაც კოლოსალური აფეთქება და ხომალდის უცილობელი დაღუპვა მოჰყვებოდა, რომ არა კოშკის მეთაურის, სამეფო საზღვაო ქვეითი ჯარის მაიორის ფრენსის ჯ. უ. ჰარვის ელვისებური რეაქცია: სასიკვდილოდ დაჭრილმა მაიორმა (აფეთქებამ მას ორივე ფეხი მოაგლიჯა) მოასწრო სარდაფების კარების დაგმანვისა და კინგსტონების გახსნის ბრძანების გაცემა. მოგვიანებით ტრიუმიდან დაღუპული მეზღვაურების გვამები ამოიტანეს, რომლებმაც ჰარვის ბრძანება შეასრულეს: მათი ხელები ჯერ კიდევ საარტილერიო სარდაფის კარების სახელურებს იყო ჩაჭიდებული. ასეთი გმირობისათვის მაიორმა ჰარვიმ სიკვდილის შემდეგ მიიღო ბრიტანეთის იმპერიის უმაღლესი ჯილდო - ”ვიქტორიას ჯვარი”.

    ცეცხლის წარმოება თავიდან ინგლისელებმაც ვერ მოაგვარეს. ჯერ ისინი ვერაფრით ახერხებდნენ დისტანციის განსაზღვრას: ბიტი თვლიდა, რომ მათ ცეცხლი 18 ათასი იარდიდან გახსნეს, ერნლ ჩეტფილდი (”ლაიონის” მეთაური) დისტანციას 16 ათას იარდად თვლიდა. სინამდვილეში კი მანძილი 15 ათას იარდს შეადგენდა. ამის შედეგად ბრიტანელთა რამდენიმე ზალპი მიზანს დიდი მანძილით (2000 იარდით) ასცდა. და თუ გერმანელებმა მანძილის განსაზღვრაში დაშვებული შეცდომის გამოსასწორებლად სულ ხუთიოდე წუთი დაკარგეს, ინგლისელებს ამავე ხარვეზის აღმოსაფხვრელად გაცილებით მეტი დრო დასჭირდათ.

    შემდეგ ინგლისელებმა მიზნების არჩევაში ისეთივე არევდარევა დაუშვეს, როგორსაც წლინახევრის წინ ჰქონდა ადგილი დოგერ-ბანკისთან. მაქსიმალური ეფექტის მისაღწევად ბიტიმ თავისი კილვატერული კოლონის სათავეში მიმავალ ”ლაიონსა” და მის მომდევნო ”პრინსეს როიალს” ცეცხლის თავმოყრა გერმანელთა საფლაგმანო ”ლუტცოვზე” უბრძანა. ყოველ მომდევნო ინგლისურ ხომალდს შესაბამისად მომდევნო გერმანულისათვის უნდა ესროლა. ალმებით გადაცემული სიგნალის გარჩევაში დაშვებული შეცდომის შედეგად კი ბრიტანულ კილვატერში მესამე ნომრად მიმავალმა ”ქუინ მერიმ” თავისი ცეცხლი გერმანული მწყობრის მესამე ხომალდზე - ”ზაიდლიცზე” მიმართა, რითაც ამ მწყობრში მეორე ნომრად მიმავალი ჰოჰზეეფლოტეს საპრიზო საარტილერიო ხომალდი ”დერფლინგერი” რამდენიმე უძვირფასესი წუთით საერთოდ ცეცხლის მიღმა დატოვა. სამაგიეროდ ”მოლტკე” ერთბაშად ორი ბრიტანელის - ”ტაიგერისა” და ”ნიუ ზილენდის” ცეცხლქვეშ აღმოჩნდა.

    მაგრამ, ჯერჯერობით, ინგლისელთა დანაკარგები მცირე იყო: პირველი აცდენების შემდეგ ”ქუინ მერიმ” ”ზაიდლიცს” ერთი ჭურვი მოარტყა, რომელმაც ელექტროგამანაწილებელი ფარი გამოიყვანა მწყობრიდან. რვაწუთიანი გრიგალისებური ცეცხლის შემდეგ მანვე მიაღწია კიდევ ერთ მოხვედრას: 343 მმ-იანმა ჭურვმა ”ზაიდლიცის” შუაწელზე მდებარე მთავარი კალიბრის კოშკის 203 მმ-იანი ჯავშანი გახვრიტა, მასში მყოფი გათვლა მთლიანად გაჟლიტა და გასასროლად გამზადებულ დენთის ქობინებს ცეცხლი გაუჩინა. მაგრამ კოშკის ცენტრალურ ნაწილში გაჩენილი ხანძარი საარტილერიო სარდაფში აღარ გავრცელებულა: ალს გზა ყრუდ დაგმანულმა კარებებმა გადაუღობა, თანაც სარდაფებიც ნაწილობრივ ჩაძირეს.

    იუტლანდის ბრძოლის საწყის ეტაპზე ტონს გერმანელები იძლეოდნენ, თანაც აქ საქმე ბიტიში სულაც არ იყო: მართალია ბრიტანელი ადმირალი სიტუაციას ყოველთვის სწორად ვერ აფასებდა, მაგრამ სიმამაცეში ძნელად თუ მოეძებნებოდა ბადალი. და თუმცა კი ის ახლა უკან იხევდა (ჯერ დასავლეთით გაუხვია 5 რუმბით (მისი კომპასის 1 რუმბი 11 გრადუსსა და 15 მინუტს უდრიდა), შემდეგ - კიდევ ერთით, შემდეგ კი - სამით და მოწინააღმდეგეთა კილვატერულ მწყობრებს შორის მანძილი 20 ათას იარდამდე გაზარდა), მაგრამ ეს სიმხდალით სულაც არ მოსვლია: უბრალოდ გერმანელი არტილერისტები ისროდნენ უკიდურესად სწრაფად და ზუსტად.

    ინგლისური კრეისერები გერმანელთა ცეცხლიდან გამოვიდნენ: ახლა მათამდე მიღწევა მხოლოდ ”ფონ დერ ტანის” ჭურვებს შეეძლო, რომელთანაც ბრძოლის დაწყებიდან აწარმოებდა ”თავის” დუელს ბრიტანული ”ინდეფატიგებლი”. მართალია ”ფონ დერ ტანი” თავის თანამოძმეებზე ხნიერი იყო, არც ზომები ჰქონდა მათსავით შთამბეჭდავი და მისი მთავარი კალიბრიც მხოლოდ 280 მმ-იანი ქვემეხებისაგან შედგებოდა, მაგრამ სწორედ ამ ქვემეხებში იყო საქმე: მათი ამართვის კუთხე 20 გრადუსს შეადგენდა მაშინ, როდესაც ჰიპერის ესკადრის დანარჩენი სახაზო კრეისერების მთავარი კალიბრის ქვემეხები მხოლოდ 16 გრადუსამდე იმართებოდა. მრავალრიცხოვანი ტაქტიკური მეცადინეობების შედეგად გერმანელებმა დაასკვნეს, რომ ბალტიისა და ჩრდილოეთის ზღვებზე ხედვადობის პირობები 14 ათას იარდზე მეტ მანძილზე სროლის საშუალებას იშვიათად იძლეოდა, მაქსიმალური შორსმსროლელობის მისაღწევად ხომალდის ქვემეხის ლულის მნიშვნელოვან სიმაღლეზე ამართვა კი გარკვეულ ტექნიკურ სირთულეებთან იყო დაკავშირებული. უსასრულო საინჟინრო ძიებები გერმანელებმა უაზრობად ჩათვალეს და ახალ სახაზო კრეისერებზე ქვემეხების ამართვის კუთხე შემცირებული იქნა. რაც შეეხება ”ფონ დერ ტანს”, მას თავისი ქვემეხები მაქსიმალური ეფექტურობით შეეძლო გამოეყენებინა, რომელთა სროლის სიშორე 20 კილომეტრს აჭარბებდა (22400 იარდი). სწორედ ამ დისტანციიდან აგრძელებდა ის სროლას ”ინდეფატიგებლის” მისამართით.

    16:02-ზე ”ფონ დერ ტანის” სამმა 280 მმ-იანმა ჭურვმა ”ინდეფატიგებლის” კვარტერდეკზე გემბანი ჩაანგრია და შიდა ნაგებობებში აფეთქდა. ბრიტანული კრეისერი კურსიდან ასხლტა და კიჩოზე იწყო დაჯდომა. სწორედ ამ მომენტში გაისროლა ”ფონ დერ ტანმა” კიდევ სამი 280 მმ-იანი ჭურვი, რომლებიც ”ინდეფატიგებლს” ამჯერად პირდაპირ ცხვირის კოშკის ქვეშ მოხვდა.

    დაახლოებით ნახევარ წუთს არაფერი მომხდარა, მაგრამ 16:05-ზე დენთის მუხტები აალდა, ცეცხლი ელვისსისწრაფით გადაეშვა საარტილერიო სარდაფებში და... ”ინდეფატიგებლზე” არ აღმოჩნდა კიდევ ერთი მაიორი ჰარვი, რომელიც კარების დაგმანვისა და კინგსტონების გახსნის ბრძანებას გასცემდა...

    სწორედ ამ დროს ”ლაიონის” საბრძოლო ხიდურზე მყოფი ლეიტენანტი ჩალმერსი (William Scott Chalmers) ამაყად ათვალიერებდა ბრტანულ სახაზო კრეისერებს და აღტაცებაში მოდიოდა, როგორ მძლავრად აქაფებდნენ ტალღებს კილვატერულ მწყობრში სრული სვლით მიმავალი დიდებული აღნაგობის ხომალდები. და უცებ ბოლო მათგანის ადგილზე მან შავ-ყვითელი კვამლის უზარმაზარი ღრუბელი დაინახა. რამდენიმე ხნის განმავლობაში ჩალმერსი გაოგნებული შესცქეროდა ამ ღრუბელს და ვერაფერს ხვდებოდა, შემდეგ კი მის შეგნებამდე დავიდა, რომ კილვატერულ მწყობრში მხოლოდ 5 ხომალდიღა დარჩა. ლეიტენანტის გაოცება იმდენად დიდი იყო, რომ მან კიდევ ერთხელ გადათვალა კრეისერები - მხედველობა ხომ არ მატყუებსო. მაგრამ ვაგლახ: მწყობრში ნამდვილად ხუთი ხომალდი დარჩა. ბოლოში მომავალი მატელოტი - უბედური ”ინდეფატიგებლი”, თავისი ეკპაჟის 1017 მეზღავურთან და ოფიცერთან ერთად, უკვალოდ გაქრა. გადარჩა მხოლოდ სამი მეზღვაური: მესაჭე და ორი მესიგნალე, რომლებიც გერმანელებმა ამოიყვანეს წყლიდან.

    მოვლენები ისეთი ელვისსისწრაფით ვითარდებოდა, რომ არათუ ახალგაზრდა და გამოუცდელმა ჩალმერსმა, არამედ უფრო გამოცდილებმაც კი თავიდან ვერაფერი გაიგეს. მაგალითად, როდესაც ”ინდეფატიგებლის” დაღუპვის ადგილას ევან-ტომასის ესკადრის ერთ-ერთი ზედრედნოუტი - ”მალაია” მივიდა, მისმა ეკიპაჟმა წყალში მოტივტივე ნარჩენები გერმანული ხომალდის ნამუსრევად ჩათვალა და ერთხმად დააგუგუნა მძლავრი ”ვაშა”. ”თავშიც კი არ მოგვსვლია, რომ ეს ჩვენი კრეისერი შეიძლებოდა ყოფილიყო, - იგონებდა შემდეგ ”მალაიის” გარდემარინი, - მაგრამ აღმოჩნდა, რომ ეს ”ინდეფატიგებლი” ყოფილა - ყველაფერი, რაც კი უზარმაზარი ხომალდისა და ათასკაციანი ეკიპაჟისაგან დარჩა”.

    არც ”ლუტცოვზე” უჯერებდნენ საკუთარ თვალებს - შეუძლებელია თანამედროვე სახაზო კრეისერი ასე ერთ წამში გაქრეს წყლის ზედაპირიდან! ჰიპერი დიდხანს გასცქეროდა ბინოკლით მოწინააღმდეგის ხომალდებს, ითვლიდა მათ და მხოლოდ მაშინ, როდესაც დარწმუნდა, რომ მტრის მწყობრში ექვსის ნაცვლად მხოლოდ ხუთი ხომალდი დარჩა, შვებით ამოისუნთქა. შემდეგ კი სიგარას მოუკიდა.

    მაგრამ გერმანელთა გამარჯვებაზე საუბარი ჯერ კიდევ ძალზე ნაადრევი იყო. მათ ინგლისელთა ოთხი მოახლოებული ხომალდი დაინახეს და მაშინვე ამოიცნეს კიდეც: ეს ბრიტანული ზედრედნოუტები გახლდათ. მათ შესახებ ყველას გაეგონა და ბევრსაც ლაპარაკობდნენ; ამ ურჩხულებს სისწრაფე თითქმის სახაზო კრეისერების მსგავსი ჰქონდათ, შეიარაღება კი - უბრალოდ კოლოსალური: თითოეულზე - რვა 381 მმ-იანი ქვემეხი. ”ზაიდლიცის” მეთაურის, კაპიტან-ცურ-ზეე მორიც ფონ ეგიდის სიტყვით, მათი გამოჩენა ”დიდებული და საშინელი სანახაობა იყო”, ფონ ჰაზე კი პირდაპირ წმინდათაწმინდა თრთოლვით აღივსო: ”ისინი სისწრაფეში თითქმის არ ჩამოუვარდებოდნენ ჩვენს სახაზო კრეისერებს, მაგრამ მათი ჭურვები ჩვენსაზე თითქმის ორნახევარჯერ მძიმე იყო. მათ გამაოგნებელი დისტანციიდან გახსნეს ცეცხლი”.

    ”ბრიტანულმა ფლოტმა, მრავალთავიანი ჰიდრას მსგავსად, დაღუპული ”ინდეფატიგებლის” ადგილას მაშინვე გამოიყვანა ოთხი კიდევ უფრო მძლავრი ხომალდი” - წერდა ჩრდილოეთის ზღვაში ოპერაციების ოფიციალური გერმანული ისტორია.

    ჰიპერის კოლონის ბოლო მატელოტზე - ”ფონ დერ ტანზე” ეკიპაჟმა ერთმანეთისათვის გამარჯვების მილოცვაც კი ვერ მოასწრო, რომ ხომალდი ბრიტანული 5-ე ესკადრის სახაზო ხომალდების ცეცხლქვეშ აღმოჩნდა. გერმანულ სახაზო კრეისერს ერთბაშად გაუხსნა ცეცხლი სამმა ზედრედნოუტმა - ”ბარჰემმა”, ”უორსპაიტმა” და ”მალაიამ” და სახაზო კრეისერმა ”ნიუ ზილენდმა”. ”ბარჰემის” 381 მმ-იანი ჭურვი ”ფონ დერ ტანს” კიჩოში, წყალგამყოფ ხაზსქვემოთ მოხვდა, გახვრიტა თხელი ჯავშანი და კრეისერის კიჩოს განყოფილებაში წყალმა იხუვლა. ”საშინელი დარტყმისაგან ხომალდმა რყევა იწყო. წყალში ხან ცხვირი იძირებიდა, ხან - კიჩო. და ასე - ხუთჯერ თუ ექვსჯერ”, იხსენებდა ”ფონ დერ ტანის” მეთაური კაპიტან-ცურ-ზეე ჰანს ცენკერი.

    ”ნიუ ზილენდის” მეთაური ჯონ გრინი საბრძოლო ხიდურზე ეგზოტიკურ სამოსელში გამოწყობილი იდგა: მუნდირის ზემოდან მას ლერწმისაგან დაწნული შავ-თეთრი ბოლოკაბა ეცვა, რომელსაც მაორთა ენაზე ”პიუ-პიუ” ერქვა: როდესაც ”ნიუ ზილენდი” დედამიწის გარშემო ლაშქრობაში იმყოფებოდა, ეს ბოლოკაბა კრეისერის მეთაურს მაორთა ერთ-ერთმა ბელადმა აჩუქა და განუცხადა, რომ ამ სამოსს ბედნიერება მოჰქონდა. შეიძლება პიუ-პიუს მართლაც მოჰქონდა იღბალი, რადგან ”ფონ დერ ტანის” ერთ-ერთმა ჭურვმა (”ფონ დერ ტანი” ჯერ კიდევ ისროდა, თუმცა მისი ორი ქვემეხი უკვე მწყობრიდან იყო გამოსული), რომელიც ”ნიუ ზილენდს” მოხვდა, თითქმის ვერავითარი ზიანი ვერ მიაყენა ბრიტანულ კრეისერს.

    ახლა, როდესაც ბრძოლაში ზედრედნოუტები ჩაებნენ, ბიტის ისევ შეეძლო შეტევაზე გადასვლა: ადმირალმა კვლავ უბრძანა თავის კრეისერებს მოწინააღმდეგესთან მიახლოება და ხომალდებიც ჯერ ერთი რუმბით შებრუნდნენ, შემდეგ - კიდევ სამით. ინგლისურმა ხომალდებმა გამიზვნა დაამთავრეს და ”ფონ დერ ტანის” დაზიანებებს ”ლუტცოვის” დაზიანებებიც დაემატა, რომელსაც მოხვედრილმა ჭურვმა კოშკი დაუზიანა და რამდენიმე ადამიანი მოუკლა და დაუჭრა. ბიტის ყველა საფუძველი ჰქონდა ეფიქრა, რომ სადაცაა გადამწყვეტი გარდატეხაც მოხდებოდა და სწორედ ამ დროს (16:26-ზე) დაატყდათ თავს ბრიტანელებს მორიგი კატასტროფა.

    ”ქუინ მერის” კილვატერში მიმავალი ”ტაიგერის” საბრძოლო ხიდურზე მყოფმა ერთ-ერთმა ოფიცერმა დაინახა, როგორ მოხდა ეს ყველაფერი. საშინელი სანახაობისათვის მან თვალის მოწყვეტა ვერ შეძლო: ”ქუინ მერის” ”ზაიდლიციდან” და ”დერფლინგერიდან” გამოსროლილი ჯერ სამი ჭურვი მოხვდა, შემდეგ - კიდევ ორი. ოფიცერი: ”მოხვედრებიდან ცოტა ხანში ხომალდის შუაგულში ბუნდოვანი გაელვება დავინახე, შემდეგ კი ის დათვასავით აფეთქდა, თუ რა ვიცი, რა ჰქვია იმ სოკოს, რომელიც მასზე დაწოლისთანავე ფეთქდება”.

   როგორც ”ინდეფატიგებლი” ცოტა ხნით ადრე, ”ქუინ მერიც” საარტილერიო სარდაფების დეტონაციით აფეთქდა და ცეცხლისა და კვამლის ფარდის მიღმა გაუჩინარდა. რამდენიმე წუთში ფსკერისაკენ მიმავალი ხომალდის გვერდით ”ნიუ ზილენდი” აღმოჩნდა. მისი ეკიპაჟის ერთ-ერთი ოფიცერი შემდგომში წერდა: ”ბინოკლში წყლიდან 70 ფუტზე ამოწეულმა ხომალდის კიჩომ ჩაიარა; ხრახნები ნელა ბრუნავდა; კიჩოს განყოფილებაში მიმავალი ლუკიდან ბამბასავით თეთრი და ხშირი კვამლი ამოდიოდა. კიჩოზე წარწერა წავიკითხე - ”ქუინ მერი””. ორივე ესკადრის თვითმხილველთა მოწმობით, კვამლის სიმაღლე 300-400 მეტრს შეადგენდა და სწორედ ამ კვამლის ნაწილად იქცა 26-ათასტონიანი ”ქუინ მერის” 1266-კაციანი ეკიპაჟიც. გადარჩა მხოლოდ 14 კაცი, რომელთაგან 12 ბრიტანულმა ხომალდებმა ამოიყვანეს წყლიდან, ხოლო 2 - გერმანელებმა.

    ”ლაიონის” ხიდურზე მდგარი ბიტი ”ქუინ მერის” დაღუპვას ოლიმპიური სიმშვიდით შეხვდა: ”ჩეტფილდ, - უთხრა თავისი საფლაგმანო ხომალდის მეთაურს, - ჩვენს ხომალდებს დღეს რაღაც საშინლად არ უღიმის ბედი. თქვენ ასე არ გეჩვენებათ? აბა, აიღეთ ორი რუმბით მარცხნივ!” - ანუ ჰიპერთან კიდევ უფრო ახლოს. შემდეგ კი ნაღმოსნებს სატორპედო იერიშის განხორციელება უბრძანა.

    სანამ ნაღმოსნების იერიშის აღწერაზე გადავიდოდეთ, საჭიროა, რამდენიმე ფაქტი აღვნიშნოთ: იუტლანდის ბრძოლაში მოვლენები იმდენად სწრაფად ცვლიდა ერთმანეთს, რომ მათი აღწერა, ფაქტიურად, წუთ-წუთის მიყოლებით შეიძლება. სულ რაღაც ასი წლის წინათ, ტრაფალგარის ბრძოლისას, ნელსონის ხომალდებმა მტრის ფლოტი განთიადისას შეამჩნიეს. მოწინააღმდეგე ხომალდების ერთმანეთთან დაახლოებამ ვიზუალური აღმოჩენიდან საარტილერიო ცეცხლის გახსნამდე, ხუთი საათი დაიკავა. 10-დან 50 მეტრ დისტანციამდე წარმოებული კიდევ ხუთსაათიანი გააფთრებული კანონადის შემდეგ მეტოქეთა არცერთი ხომალდი არ ჩაძირულა, თუმცა ზოგიერთი მათგანი აბორდაჟზე იქნა აყვანილი. იუტლანდის ბრძოლაში ბიტისა და ჰიპერის სახაზო კრეისერებმა ერთმანეთის დანახვიდან 18 წუთში, 12-18 კილომეტრის დისტანციაზე, სასტიკი საარტილერიო დუელი გააჩაღეს, ერთ საათში კი ბიტის ესკადრის მესამედი უკვე განადგურებული იყო.

    ბიტი, თავისი შტაბის ოფიცრების ჯგუფთან ერთად, ბრძოლას წინანდებურად ”ლაიონის” ზედა ხიდურიდან მართავდა. ისინი პირდაპირ ფორ-მარსის ქვეშ, სრულიად ღიად იდგნენ და გარშემო უამრავი ნამსხვრევი დაფრინავდა: საოცარია, რომ ყველა მათგანი არათუ დაღუპვას, დაჭრასაც კი გადაურჩა. ბიტიმ რამდენიმე წუთით მძიმედ შეჯავშნულ საბრძოლო ხიდურში სცადა გადასვლა, მაგრამ მალევე დაუბრუნდა ზედა ხიდურს უკიდურესი სივიწროვისა და არადამაკმაყოფილებელი ხილვადობის გამო და აღარც მოუცვლია აქედან ფეხი იუტლანდის მთელი ბრძოლის განმავლობაში. უნდა აღინიშნოს ბრიტანელი ადმირლის საარაკო სიმამაცე: ის თითქოსდა საერთოდ უგრძნობი იყო საფრთხისადმი, გონება კი ასეთ მომენტებში გაცილებით სწრაფად უმუშავებდა - ეს ძალზე საქებარი თვისება თვით უდიდესი მხედართუფროსებისათვისაც კი უკიდურესი იშვიათობა გახლავთ. ორი სახაზო კრეისერის დაღუპვამ ბიტიში წამითაც კი არ გამოიწვია მცირეოდენი ყოყმანი და შიში და იოტისოდენადაც კი ვერ შეარყია დაწყებული ბრძოლის ბოლომდე მიყვანის გადაწყვეტილება.

    ...ფლაგმანის სიგნალისთანავე პირველ რიგში მყოფმა თორმეტმა საესკადრო ნაღმოსანმა მაშინვე დატოვა მწყობრი და, სამ რაზმად გაყოფილი, სრული სვლით დაიძრა მოწინააღმდეგისაკენ. ამ მანევრის დანახვისთანავე ჰიპერმა თავის 15 საესკადრო ნაღმოსანს ინგლისელთა კონტრშეტევა უბრძანა. ასეთი რამ ისტორიას არ ახსოვდა: ბრიტანული და გერმანული ნაღმოსნები ერთმანეთს 60-კვანძიანი საერთო სიჩქარით უახლოვდებოდნენ, განუწყვეტლივ ისროდნენ ”ჯერებით” (სროლის მაქსიმალური ტემპი), გადიოდნენ პირდაპირ დამიზნებაზე, მკვეთრად ბრუნდებოდნენ, ერთმანეთს შორდებოდნენ, ისევ ბრუნდებოდნენ და ახალ იერიშს იწყებდნენ.

    მთავარ ძალთა შუა გამართულ ნაღმოსანთა ბრძოლას დიდი ხომალდებიდან თვალმოუშორებლად გასცქეროდნენ, სანახაობა კი მართლაც შთამბეჭდავი გახლდათ. ”რაღაც წარმოუდგენელი ხდებოდა, - წერდა ერთი ოფიცერი, - გრძელი და დაბალი, ბუნდოვანი ფიგურები 30 კვანძზე მეტი სიჩქარით დაჰქროდნენ აქეთ-იქით ჭურვების სეტყვის ქვეშ, შავ კვამლსა და აფეთქებათა ჭავლებში. მათ გერმანული სახაზო კრეისერების დამხმარე არტილერია ესროდა, ანძების თავზე კი ღმუილით დაჰქროდნენ ჩვენი და გერმანული მძიმე ჭურვები”. მეორე ოფიცრის მოგონებით, ”დროდადრო თვით საესკადრო ნაღმოსანიც კი ქრებოდა მხედველობიდან და მისგან მხოლოდ მისი ცხვირიდან წამოსული მაღალი თეთრი ტალღაღა რჩებოდა. ჭურვები სეტყვასავით ცვიოდა. ახალი ზალპი. გეგონება, ამჯერად ის უკვე ვეღარ გადარჩებაო. აფეთქებების ჭავლებს მიღმა არაფერი ჩანს, მაგრამ აი, გამოჩნდა თეთრი ქოჩორი. ისევ ზალპი და საესკადრო ნაღმოსანი კვლავ ქრება მხედველობიდან”.

    ბრიტანული საესკადრო ნაღმოსანი ”ნიკატორი” (HMS Nicator) მთელი ამ ჯოჯოხეთიდან დაუზიანებელი გამოვიდა. აი, როგორ აღწერს თავისი მეთაურის მოქმედებას ამ ნაღმოსნის ერთ-ერთი სუბ-ლეიტენანტი: ”საიდუმლო იმაშია, რომ ის პირდაპირ ზალპზე მიდიოდა - ანუ, თუ არმიფრენა იყო, ის საჭეს მარჯვნივ ბრძანებდა. გერმანელები ცეცხლს ასწორებდნენ და დისტანციას ზრდიდნენ, მაგრამ ჩვენს დაფარვას ვერ ახერხებდნენ: ძველ ადგილას ხომ აღარ ვიყავით. შემდეგ ის საჭეს მარცხნივ ბრძანებდა და ჩვენც იქით მივდიოდით, სადაც სულ ახლახანს დაეცა ჭურვები. და ასე შემდეგ”. აღტაცებული სუბ- ლეიტენანტი აქვე უმატებს, რომ ბრძოლისას მეთაური (ლეიტენანტი ჯეკ მოკატა) გულგრილად იყო ჩამოყრდნობილი ლეერებზე და მშვიდად აბოლებდა ჩიბუხს.

    შერკინებაში ორი გერმანული ნაღმოსანი V-27 და V-29 დაიღუპა, ორი ბრიტანული კი (”ნომადი” (HMS Nomad) და ”ნესტორი” (HMS Nestor)) სამანქანო განყოფილებაში ჭურვების მოხვედრით გამოვიდა მწყობრიდან: მათ სვლა დაკარგეს და ორ ესკადრას შორის უმწეოდ ქანაობდნენ ტალღებზე. ორივე მხრიდან ოცზე მეტი ტორპედო იქნა გაშვებული მაგრამ მიზანს მხოლოდ ერთმა - ბრიტანულმა (სავარაუდოდ ”პეტარდიდან” (HMS Petard, ”ნესტორის” სისტერშიპი) ან ”ტურბულენტიდან” (HMS Turbulent) გაშვებულმა) მიაღწია: ის ”ზაიდლიცს” მოხვდა. გერმანელთა საბრძოლო მოხსენების თანახმად, მან ”ბეღლის ჭიშკრისოდენა ნახვრეტი მიიღო და ნელა მიდიოდა წყალქვეშ ცხვირზე დიფერენტით”, მაგრამ იუტლანდის ბრძოლის ბოლომდე წყლის ზედაპირზე დარჩა - გერმანელ ხომალდმშენებლებს საქმე დიდებულად ჰქონდათ დაყენებული.

    ბრიტანული საბრძოლო წესდების თანახმად მსუბუქი კრეისერების ვალდებულება ფლოტის ავანგარდში ყოფნა და სადაზვერვო ამოცანების შესრულებაა. მაგრამ, მოწინაღმდეგის დანახვისთანავე რომ ბიტიმ მკვეთრად მოუხვია, 1-ლი კლასის კომოდორ უილიამ გუდინაფის (ალამი - ”საუთჰემპტონზე” (HMS Southampton)) მსუბუქი კრეისერების 2-ე ფლოტილია მთავარი ძალების კუდში აღმოჩნდა. მსუბუქი კრეისერები დანიშნული ადგილის დასაკავებლად სრული სვლით ამოძრავდნენ და კუთხეები მოჭრეს, მაგრამ მხოლოდ ბრძოლის დასრულებას მიუსწრეს. ”საუთჰემპტონი” მხოლოდ 16:30-ზე აღმოჩნდა იქ, სადაც წესდების თანახმად უნდა ყოფილიყო - ”ლაიონისაგან” სამი მილით წინ. და მისი ეკიპაჟი გაშეშებული შესცქეროდა უიშვიათეს სანახაობას: მიწურული დღის ბინდბუნდიდან ერთიმეორის მიყოლებით გამოცურდნენ შეერის დრედნოუტების რუხი დანაშენები და ანძები. მალე სურათი დეტალებმა შეავსო: ნაღმოსნების ესკორტით მომავალი ერთრიგად მოწყობილი 16 დრედნოუტი, მათგან მოშორებით - 6 საესკადრო ჯავშნოსნისაგან შემდგარი კიდევ ერთი კოლონა: ღია ზღვის ფლოტის მთელი ძალები ზღვაში გამოსულიყო. ეს იყო Der Tag - ”ის დღე”, რომლის სადღეგრძელებლადაც არაერთხელ აღმართულა ჭიქები ჰოჰზეეფლოტეს ხომალდების კაიუტ-კომპანიებში ჯერ კიდევ ომის დაწყებამდე.

    ”საუთჰემპტონზე” მყოფი გუდინაფი გარეგნულ სიმშვიდეს ინარჩუნებდა, თუმცა თავისი ფლაგ-ლეიტენანტის მისამართით უკანმოუხედავად გამოსცრა კბილებიდან: ”თუკი სიგნალის აღმართვას საერთოდ აპირებთ, სერ, უმჯობესია, ეს ახლავე გააკეთოთ. ამის კიდევ ერთი შესაძლებლობა შეიძლება აღარც კი მოგეცეთ”. მსუბუქი კრეისერი სწრაფად შემობრუნდა და უზარმაზარი ჭურვებით აქაფებულ ჭავლებს შორის ზიგზაგებით წამოვიდა საკუთარი ესკადრისაკენ - საკვირველია, მაგრამ მას არცერთი მოხვედრა არ მიუღია. მოწინააღმდეგის დანახვიდან უკვე რვა წუთში ”საუთჰემპტონმა” რადიოგრამა გაგზავნა, რომელმაც იუტლანდის მთელი ბრძოლის მსვლელობა რადიკალურად შეცვალა: ”ელვა. რიგგარეშე. ზუიდ-ოსტზე მოწინააღმდეგის სახაზო ხომალდებს ვხედავ. მოძრაობენ მეწინავე ძალების კურსით”.

    შეერი 16-კვანძიანი სიჩქარით მოდიოდა: მეტი სისწრაფის განვითარებაში მას ხელს სწორედ მეორე ესკადრის ნელმავალი ჯავშნოსნები უშლიდა. ბიტი უმალ მიხვდა, რომ მთელი ამ დროის განმავლობაში ჰიპერი მას თავის მთავარ ძალებთან იტყუებდა და მაშინვე გადაწყვიტა, სიტუაცია რადიკალურად შეეცვალა: თავისი ცრუ გაქცევით გერმანელთა მთელი ფლოტი გაეყოლიებინა ჩრდილოეთისაკენ, სადაც მტერს მძლავრი გრანდ ფლიტი ელოდა და რომლის ახლომახლო ყოფნაზეც - ბიტის აბსოლუტურად სწორი ვარაუდით - გერმანელებს საერთოდ არ ჰქონდათ წარმოდგენა.

    ”ლაიონის” რადიოგადამცემი მწყობრიდან იყო გამოსული და ბიტიმ პროჟექტორის სიგნალებით უბრძანა მწყობრში მეორე ნომრად მომავალ ”პრინსეს როიალს”, ჯელიკოსათვის მოხსენება გადაეცა, შემდეგ კი თავის მთელ ესკადრას ალმებით უბრძანა, კურსი ნორდზე აეღოთ. ჰიპერმაც გაიმეორა მოწინააღმდეგის მანევრი: ”სირბილი სამხრეთისაკენ” დასრულდა და დაიწყო ”სირბილი ჩრდილოეთისაკენ” - იუტლანდის ბრძოლის მომდევნო ფაზა.

    თუმცა ამ მარათონში ყველა ინგლისური ხომალდი არ ჩაბმულა: გუდინაფის კრეისერებმა სამხრეთისაკენ აიღეს გეზი, რათა მოწინააღმდეგე უკეთ შეეთვალიერებინათ. მოგვიანებით ”საუთჰემპტონის” ერთ-ერთი ლეიტენანტი იხსენებდა: ”სადღაც 25-კვანძიანი სიჩქარით ვუახლოვდებოდით საშინელი გოლიათების მწყობრს, ჩრდილოეთის კურსზე მდგარი ჩვენი ამხანაგები კი შორს მიიმალნენ. ლოდინის მომქანცველი წამები წუთებით იცვლებოდა, გერმანელები კი კვლავ არ ისროდნენ”. საერთო არეულობასა და გაფენილ ნისლში, რომელსაც შემდეგ ორივე ფლოტის მეზღვაურები წყევლიდნენ, გერმანელებმა მოახლოებული ინგლისური კრეისერები თავისიანებად ჩათვალეს. გუდინაფის ფლაგმანზე უკვე აღმართეს შემობრუნების სიგნალი და ეკიპაჟები მოუთმენლად ელოდნენ, როდის დაეშვებოდა სასიგნალო ალმები ანძიდან, რაც ნიშნავდა ”შეასრულეთ ბრძანება!”. მაგრამ მხოლოდ მაშინ, როდესაც ”საუთჰემპტონი” მტერს 13 ათას იარდზე მიუახლოვდა, მის ანძაზე, როგორც იქნა, ნელა დაეშვა ალმები. ”ჰაერში მეზღავურთა ქუდები ავარდა, ოთხივე ხომალდი ერთდროულად შემობრუნდა და მოწინააღმდეგეს კიჩო მიუშვირა. მაშინვე დაიწყო სეირიც - ნახევარმა დუჟინმა გერმანულმა ხომალდმა დაუყოვნებლივ გაგვიხსნა ცეცხლი”.

    ოთხმა ინგლისურმა მსუბუქმა კრეისერმა დაუზიანებლად მოახერხა წასვლა, რასაც ვერ ვიტყვით სვლადაკარგულ ბრიტანულ ნაღმოსნებზე - ”ნომადსა” და ”ნესტორზე”: ისინი განწირულნი იყვნენ. მათი ეკპაჟები მდუმარედ გასცქეროდნენ, როგორ შებრუნდნენ ბრიტანული და გერმანული სახაზო კრეისერები 180 გრადუსით და განუწყვეტელი სროლით დაიძრნენ ჩრდილოეთისაკენ. მერე კი ”ნესტორის” მეთვალყურემ მეთაურს მოახსენა: ”ჰორიზონტზე მოწინააღმდეგის სახაზო ხომალდებს ვხედავ. ჩვენი მიმართულებით მოდიან”.    გერმანული დრედნოუტები თავისი კურსით მოძრაობდნენ, მაგრამ მათ გზაზე შეეყარნენ დაზიანებული ბრიტანული ნაღმოსნები. პირველი მსხვერპლი ”ნომადი” გახდა. ”დაიწყო ახალშობილთა ჟლეტა, - იხსენებს ”ნესტორის” მეთაური კომანდერი სერ ედუარდ ბინგჰემი, რომელიც ერთდროულად იყო ნაღმოსნების 13-ე ფლოტილიის 2-ე დივიზიის მეთაურიც, - რამდენიმე ზალპის შემდეგ ”ნომადზე მთელი ადგილი აღარ დარჩა”. ნაღმოსანი წუთში ჩაიძირა. ”ეჭვიც არ მეპარებოდა, რომ ჩვენც იგივე ბედი გველოდა. - განაგრძობს ბინგჰემი, - დაახლოებით ხუთი მილის დისტანციიდან გერმანელებმა დამხმარე კალიბრით გახსნეს ცეცხლი. ჩვენ უკანასკნელი ტორპედო გავუშვით. კვამლში გახვეული ”ნესტორი” ჭურვების სეტყვის ქვეშ კიჩოთი წავიდა წყალქვეშ. ”ყველამ დატოვოს ხომალდი!” - გავეცი უკანასკნელი ბრძანება”.

    როდესაც ბიტი ჩრდილოეთისაკენ შებრუნდა, მან არამარტო თავისი მსუბუქი კრეისერების რაზმი და დაზიანებული საესკადრო ნაღმოსნები, არამედ ევან-ტომასიც მიატოვა თავისი ოთხი ზედრედნოუტით. ძნელია დაჯერება, მაგრამ 5-ე ესკადრამ ვერც ახლა დაინახა ”ლაიონის” მიერ გადაცემული სიგნალი. როგორც ჩანს, ამაყმა გოლიათებმა გადაწყვიტეს, რომ ისეთი წვრილმანებისათვის, როგორიც სასიგნალო ალმები იყო, ყურადღება არ მიექციათ. თვით ბიტის კრეისერების მრავლისმეტყველმა მანევრმაც კი, რომლებმაც შემხვედრი მანევრით ჩაუარეს ევან-ტომასის დრედნოუტებს, ვერ გამოაფხიზლა მიზანმიმართული სერ ჰიუ: ის წინანდებურად მიემართებოდა აღებული კურსით და, როგორც ჩანს, მთლიანად იყო აღვსილი სურვილით, რომ პირველს დაეწყო არა მხოლოდ პირველი მსოფლიო ომის, არამედ საერთოდ ომების მსოფლიო ისტორიაში პირველი საზღვაო შერკინება დრედნოუტთა მონაწილეობით. 24-კვანძიანი სრული სვლით მიმავალ დრედნოუტებზე შემხვედრ კურსზე 26-კვანძიანი სიჩქარით მომავალი ”ლაიონის” განმეორებითმა სიგნალმაც კი (”ყველა შემობრუნდეს ერთიმეორეის მიყოლებით 180 გრადუსით!”) ვერ მოახდინა გავლენა: ”ბარჰემზე” მყოფი ევან-ტომასი წინანდებურად იმტვრევდა თავს იმაზე ფიქრით, თუ რაში დასჭირდა ბიტის ეს მოულოდნელი შემობრუნება. მხოლოდ მაშინ, როდესაც ზედრედნოუტების წინაშე ერთიმეორის მიყოლებით აღმოცენდნენ ჰოჰზეეფლოტეს სახაზო ხომალდები, სერ ჰიუ მიხვდა, რომ საქმე მთლად კარგად ვერ იყო.

    5-ე ესკადრამ დაუყოვნებლივ დაიწყო 180-გრადუსიანი მობრუნება ერთიმეორის მიყოლებით და, როგორც სპეციალისტები იტყვიან, მოწინააღმდეგესთან საბრძოლო ურთიერთშეხებაში შევიდა, რაც, სხვათა შორის, თვით მძიმედ შეჯავშნული დრედნოუტებისათვისაც კი საკმაოდ მტკივნეული აღმოჩნდა.

    შეერის დრედნოუტებმა დაუყოვნებლივ გაუხსნეს ცეცხლი 5-ე ესკადრას. ევან-ტომასის საფლაგმანო ”ბარჰემმა” ერთბაშად მიიღო რამდენიმე მოხვედრა, რომელთაგან ყველაზე დიდი უსიამოვნებები ხომალდს ბორტში მოხვედრილმა ჭურვმა მიაყენა: მან რადიოსადგური და დაჭრილებითა და მედპერსონალით სავსე ნაკვეთური გაანადგურა, ერთ-ერთი ნამსხვრევი კი ქვედა საბრძოლო ხიდურში შეფრინდა და უმცროსი შტურმანი მოკლა. ”ბარჰემის” კილვატერში მიმავალი ”უორსპაიტი” და ”ველიანტი”, მართალია, უხვად მოირწყნენ წყალში ახლომახლო ჩავარდნილი მძიმე გერმანული ჭურვების მიერ წარმოქმნილი უზარმაზარი ჭავლებით, მაგრამ პირდაპირ მოხვედრებს გადაურჩნენ.

    ყველაზე მძიმე დღე კილვატერის ბოლო მატელოტს - ”მალაიას” დაადგა: მას მხოლოდ ჯავშნის სისქემ და სიმტკიცემ და მეთაურის - კეპტენ ალჯერნონ ბოილის ოსტატობამ უშველა, რომლის რამდენიმე საზრიანმა მანევრმაც ხომალდი არაერთ პირდაპირ მოხვედრას გადაარჩინა. ”მალაია” კონტრ-ადმირალ პაულ ბენკეს სახაზო ხომალდების 3-ე ესკადრის სამიზნედ იქცა: ერთ-ერთი გერმანული 305 მმ-იანი ჭურვი ბრიტანული დრედნოუტის მთავარი კალიბრის კოშკის სახურავს შეპირაპირების ადგილას მოხვდა და მოქლონებიდან მოწყვიტა. ამის შემდეგ 330 მმ სისქის უზარმაზარი, მონოლითური ჯავშნის ფილა ამ კოშკის ქვემეხების ყოველ ზალპზე ადგილზე ხტოდა. კიდევ ორმა ჭურვმა ბორტის ჯავშანი გახვრიტა, 152 მმ-იანი ქვემეხების ბატარეის გემბანზე აფეთქდა და საბრძოლო მარაგს გაუჩინა ცეცხლი, რომელშიც ათობით მეზღვაური დაიღუპა.

    ”მთელ ამ საქმეში განსაკუთრებით მძიმე შთაბეჭდილება ადამიანის დამწვარი ხორცის სუნმა დატოვა, რომელიც ხომალდზე რამდენიმე კვირის განმავლობაში დარჩა და ყველას მუდმივად უღვიძებდა გულისრევის გრძნობას” - წერდა შემდგომში ერთ-ერთი ოფიცერთაგანი.

    წყალგამყოფ ხაზსქვემოთ კიდევ ორმა მოხვედრამ ”მალაიის” წყალქვეშა ნაწილში ორი დიდი ნახვრეტი გააკეთა და, მართალია, საფრთხე სწრაფად იქნა ლიკვიდირებული, მაგრამ კორპუსში შესულმა წყალმა 4-გრადუსიანი დახრა წარმოქმნა, რამაც დაუყოვნებლივ გამოიწვია ქვემეხების ამართვის კუთხის და, აქედან გამომდინარე, სროლის სიშორის შემცირებაც.

    45 წუთის განმავლობაში აწარმოებდა 5-ე ესკადრა ბრძოლას მოწინააღმდეგის ჭარბ ძალებთან, თანაც ბრიტანული ხომალდები შემობრუნების რაღაც მომენტში ისე ახლოს იყვნენ გერმანელებთან, რომ, სურვილის შემთხვევაში, აბორდაჟზეც კი შეეძლოთ წასვლა. შემდეგ კი ევან-ტომასმა მაინც უმჯობესად ჩათვალა, უკან დაეხია და ბიტის კვალში მიჰყვა, თანაც მთელი ძალების უკანდახევას მჭიდრო საარტილერიო ცეცხლით იფარავდა.

    ფიცხელი ბრძოლის 45 წუთის განმავლობაში დრედნოუტებმა სრულად წარმოაჩინეს თავისი შესაძლებლობები. განსხვავებით ხომალდმშენებლებისაგან, არტილერისტებისათვის პერსპექტივები ფრიად არასახარბიელო აღმოჩნდა: გოლიათები სრულიად მოუწყვლადნი აღმოჩნდნენ. მათ მოუღლელად შეეძლოთ ერთმანეთის გვემა, რაც არც საგრძნობ მატერიალურ ზარალს იწვევდა და არც ბრძოლისუნარიანობის შემცირებას. ხშირად იუტზე ვერც კი ხვდებოდნენ, რომ ნახევარბაკზე ჭურვი გასკდა და ეს მანამდე არ სჯეროდათ, სანამ საკუთარი თვალით არ ნახულობდნენ დაზიანებებს. ”უორსპაიტის” უფროსი ოფიცერი შემდგომში წერდა: ”ხომალდი ერთი-ორჯერ ძლიერად შეირყა, მაგრამ ამას განსაკუთრებული მნიშვნელობა არ მივანიჭე. თავშიც კი არ მომსვლია აზრად, რომ მოგვარტყეს. დავინახე, რომ ჩვენი ორი ზალპით დავფარეთ გერმანული კრეისერი, რომელიც თავიდან თითქოს ხრჩოლავდა, შემდეგ კი თივის ზვინივით აალდა. გათვლა შევაქე და ვუთხარი, რომ ასევე გაეგრძელებინათ. მანქანა საათივით მუშაობდა”.

    რასაკვირველია, ზედმეტია იმის თქმა, რომ არც ბრიტანული ზედრედნოუტები დარჩენილან ვალში და უხვად გაუმასპინძლდნენ ჰიპერისა და ბენკეს ხომალდებს თავიანთი 885-კილოგრამიანი ჭურვებით: ხუთი მათგანი ”ზაიდლიცმა” მიიღო და ჩაძირვის პირას იმყოფებოდა, ”ფონ დერ ტანზე” კი აბსოლუტურად ყველა ქვემეხი განადგურდა, მაგრამ მისმა მეთაურმა ვილჰელმ ცენკერმა ხომალდის მწყობრში დატოვება გადაწყვიტა, რითაც ინგლისეთა ცეცხლის ნაწილი თავის ხომალდზე გადაიტანა.

    საერთოდ, გერმანული ხომალდების დაზიანებებზე არ არსებობს ისეთივე სრული და ამომწურავი ინფორმაცია, როგორსაც ბრიტანულ ხომალდებზე იძლევიან ინგლისელი ოფიცრები თავიანთ მოხსენებებში. საქმე იმაში გახლავთ, რომ, გრანდ ფლიტისაგან განსხვავებით, ჰოჰზეეფლოტეში არ იყო მიღებული ხომალდების დაზიანებათა კონკრეტული ხასიათის მითითება. მაგრამ ფაქტი ფაქტად რჩება: არცერთი დრედნოუტი - არც ინგლისური და არც გერმანული - მწყობრიდან არ გამოსულა და არც ჩაძირვას აპირებდა. მათმა პირველივე შეტაკებამ წარმოაჩინა, რომ, განსხვავებით სახაზო კრეისერებისაგან, სახაზო ხომალდების დაცვის საშუალებები თავდასხმისაზე გაცილებით მძლავრი იყო: ჭურვებს შეეძლით ხომალდის დასახიჩრება და ძალზე სერიოზულადაც, მაგრამ მისთვის სასიკვდილო ჭრილობის მისაყენებლად მრავალსაათიანი კონცენტრირებული ცეცხლი იყო საჭირო. ერთადერთი, რაც სახაზო ხომალდს შეაჩერებდა, ტორპედის განსაკუთრებით მგრძნობიარე ადგილებში - საჭეებში, ხრახნებში და, შესაძლოა, სამანქანო განყოფილებაში მოხვედრა გახლდათ.

...............................................................................

გაგრძელება იქნება